ساماندهی ورودی بازار تبریز با تکیه بر تحلیل های کالبدی- رفتاری (مورد مطالعه و طراحی: ورودی راسته گرجیلر)

با بررسی شهرهای تاریخی ایران که جلوه گاه باورهای مردم و نحوه نگرش آنان به هستی و شیوه زندگی کردن است اهمیت وجودی بازار به عنوان مهمترین مرکز اقتصادی- اجتماعی- سیاسی و فرهنگی شهر قدیم و اصلی ترین فضای شهری آن آشکارتر می شود. بازارها یکی از عناصر مهم شهری هستند که قدمتی به قدمت تمدن بشری دارند به روشنی می توان اوج هنر معماری و شهرسازی را در قدیمی ترین فضای شهری شهرهای ایرانی از منظر کالبدی، عملکردی و ادراکی- رفتاری نظاره گر شد. یکی از مهمترین فضاهای بازار تاریخی شهر ایرانی که در نگاه اول بیانگر ماهیت و شان بازار است فضای ورودی آن می باشد. تصویر ذهنی اولیه از فضای داخلی بازار با دیدن ورودی آن شکل خواهد گرفت. ورودی بازار ایرانی یکی از بهترین پتانسیل های فضایی برای طراحی و القاء یک حس مطلوب در اولین مواجهه با بازار است. طراحی ایدآل این مفصل فضایی، در کنترل نظام رفتاری افراد بسیار موثر بوده و ازبروز ناهنجاری های رفتاری جلوگیری خواهد نمود. امروز توجه به فضاهای عمومی شهری ضرورتی اساسی در برنامه های توسعه شهری است بنابراین الزامیست بازتولید فضاهای معماری و شهری گذشته به عنوان جزئی روشن از نظام فضایی کل شهر، در اولویت طرح ها قرار گیرد. غفلت از فضای ورودی بازارهای ایرانی که به واقع محل تبلور زندگی جمعی شهروندان یک شهر است و عمری به قدمت پیدایش شهر و بازار آن دارد به هیچ وجه جایز نمی باشد. بی توجهی به طراحی این فضا موجب ورود یکباره افراد به فضا ها خواهد شد به نحوی که فرصتی برای تغییر و همساز کردن رفتار با فضای جدید به وجود نخواهد آمد. ثبت مجموعه بازار تاریخی تبریز به عنوان وسیعترین مجموعه بازار سنتی و تاریخی جهان در فهرست آثار ملی در سال ???? و به عنوان کامل ترین عنصر شهری در سال 2009 از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و همچنین ثبت آن در فهرست آثار جهانی در مرداد ماه 1389 با محوریت 3 معیار از معیارهای شش گانه سازمان یونسکو، ما را موظف می سازد علاوه بر توجه به کالبد معمارانه این مجموعه عظیم و مضاف بر تمام تلاشهایی که برای نگهداری از آن انجام خواهد شد در راستای ارتقاء کالبدی و اجتماعی تک تک فضاهای آن نیز از منظر طراحی شهری بکوشیم. این معیارها شامل موارد زیر می باشد. معیار 1- تبادل ارزش های انسانی طی یک دوره زمانی خاص یا در یک محدوده فرهنگی از جهان که باعث پیشرفتی در زمینه های معماری یا فناوری، هنرهای یادمانی، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز (منظر) باشد. معیار 2 - نمونه و گواه منحصر به فرد و یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدنی زنده و یا نابود شده باشد. معیار 3- نمونه ای برجسته از گونه ای از بنا یا مجموعه ای فنی یا معماری و یا منظر باشد که نماینده مرحله یا مراحل مهمی از تاریخ بشرند. بنابراین ورودی بازار تبریز علاوه بر اینکه به اعتبار خود بازارتبریز واجد ارزش می باشد؛ با پذیرش نقش اولین فضای مواجهه با چنین بازاری و نیز به عنوان فصل مشترک مجموعه عظیم تاریخی با بخش های تجاری مدرن مرکز شهر اهمیت دو چندان می یابد.همچنین این فضا به لحاظ کمبود فضای شهری در بافت تاریخی این شهر پتانسیل بسیار بالایی برای طراحی محسوب می شود. مضافا ًاینکه محدوده موضوع بحث در مراکز تجاری شهرها که با معضلات عدیده ای دست به پنجه هستند قرار دارد. رساله حاضر سعی داشته است با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی در راستای برآوردن نمودن دو هدف مشخص گام بر دارد . 1- طراحی فضای ورودی مطلوبی برای بازار تبریز بر طبق معیارهای کالبدی و رفتارهای سرزده از شهروندان در این فضاها و 2- سامان دهی ورودی بازار تبریز به عنوان پلی بین طراحی شهری پیشین و معاصر در بحث مبانی نظری با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد تاریخی ، علاوه بر دستیابی به اصول و ویزگی های کلی از بازار تاریخی و فضای شهری ایرانی با تاکید بر ورودی بازار به عنوان یکی از عناصر کالبدی آن ، توقعات موضوعی مورد انتظار از ورودی و نکات طراحی آن در دو سطح ورودی به صورت عام و ورودی بازار تاریخی استخراج شد. با انتخاب سردر بازار قیصریه اصفهان به عنوان بهترین و کاملترین نمونه موردی داخلی در فصل سوم، به شناخت فضای ورودی این بازار پرداخته شده و اصول و معیارهای طراحی شهری رعایت شده در آن مشخص و به منظور استفاده در ورودی سایر بازارها دسته بندی شد. در فصل چهارم به لحاظ تاثیر گذاری بستر طرح بر طرح، با اشاره کلی به ویژگی های شهر تبریزو شناخت بافت تاریخی و فرهنگی آن به بررسی خود بازار تبریز و ورودی های آن پرداخته شد و با شکل گیری تصویر ذهنی کلی از محدوده ، مسائل و مشکلات آن مشخص شد تا با تکیه بر نقاط قوت بستر طرح محدودیت ها و مسائل آن مرتفع گردد.لازم به ذکر است در انتهای این بخش نیز با توجه به توقعات مورد انتظار از ورودی بازار تبریز ارزیابی کلی از 30 نفراز متخصصین امر در خصوص سطح انتظارات برآورده شده در ورودی بازار تبریز بر اساس معیارها و شاخصه های ورودی مطلوب انجام شد. کلیت فصل پنجم نیز به دو بخش شناخت و تحلیل ورودی بازار تبریز (راسته گرجیلر) ، تدوین اهداف ، سیاست ، راهبرد و تدوین طرح جامع سه بعدی اختصاص دارد. در این فصل، جهت انجام فرایند شناخت از مطالعات میدانی با تکنیک ثبت مشاهدات توسط نت برداری، فیلمبرداری، پر کردن پرسشنامه( از مردم عادی با میزان 70 نفر به عنوان نمونه آماری) و ... بهره برده شده است. همچنین در راستای دستیابی به نتایج مطلوب سعی بر این شد تا با استفاده از تکنیک سوات به واسطه شناسایی نقاط قوت، ضعف و فرصت ها و تهدیدهای محدوده، راهبردها، سیاست ها و اقدامات اجرایی مشخص گردد. تا پس از تحلیل اطلاعات به دست آمده توسط تکنیک های swot وتحلیل های آماری و استفاده از تکنیک های space syntax و تکنیک ویلیام وایت در بحث های رفتاری محدوده ، به تدوین چشم انداز نهایی طرح، اهداف، راهبردها و سیاست های طرح پیشنهادی اقدام شود و در نهایت پس از مشخص نمودن دستورکارهای مختص هر حوزه به تدوین طرح جامع سه بعدی اقدام شود. در نهایت با بهره گیری از اصول و ارزش های استحصالی از بخش ها و فصول مختلف پایان نامه، چشم انداز، راهبرها و راهنماهای طراحی محدوده مورد مطالعه طرح فضای ورودی بازار تبریز و ساماندهی محدوده پیرامونی آن در قالب طرح راهبردی حوزه بلافصل، چارچوب طراحی و طرح سه بعدی حوزه طراحی ارائه گردیده است. این طرح شامل سه حوزه ورودی می باشد که در حوزه اول که نزدیکترین حوزه به بازار است به ساماندهی نمای جداره ها با حفظ جداره منحصر به فرد تاریخی، فضاسازی با استفاده از عناصر طبیعی چون آب – گیاه، تجهیز مبلمان شهری در راستای کنترل رفتارهای سرزده در فضای ورودی و طراحی سردری هم شان ورودی بازار بزرگ تبریز پرداخته شده است. در حوزه میانی که در واقع طراحی و آرامسازی محور جمهوری بود. طرح این محور شامل آرامسازی محور با ابزارهای مختلف از جمله تغییر کفسازی در محل های خاص، ایجاد اولویت بیشتر برای پیاده و .. ایجاد یک محور مجهز شهری در میانه محور در راستای ارتقاء ایمنی عابرین پیاده و ... طراحی نمای کل محور با استفاده از الگوهای معماری سنتی موجود در محدوده و ... است. حوزه سوم طراحی یک فضای همگانی شهری به عنوان جلوخان ورودی بازار که محیطی آرام و دنج برای خریدار خسته فراهم می کند. با طراحی جداره و فضاسازی در محیط و استقرار کاربری های مشخص ارتباط پیاده راه تربیت با فضای ورودی بازار از این طریق فراهم می شود. با درنظر گرفتن تمامی عوامل فوق، به نظر میرسد موضوع این پایان نامه بتواند در راستای اعتباردهی به فضای ورودی بازار سنتی به عنوان عنصرپویای فراموش شده شهری موثر واقع شود.